Leghálskrabbameinsleit á Íslandi 1964-86 : árangur sem erfiði?

Abstract

Before screening for cervical cancer was started in Iceland in 1964, incidence and mortality rates was on the increase but fell significantly between 1966-70 and 1976-80. After commencement of the screening programme there was a shift from advanced to early stages and at the same time the five year survival rate doubled. The mortality rates among the unscreened population remained high compared with the screened population. After 1979 the incidence rose again and reached a local maximum in 1984 but has decreased since then. About one third of the female population has not attended the screening at the recommended maximum three year intervals and two thirds of the cervical cancer was found among these since 1980. During the latter years there has been a shift in the occurrence of invasive cervical cancer from the older to the younger age groups. At the same time, up to 1985, there was a significant rise in the rate of preinvasive stages among women under 45 years of age. After analyzing the screening history, stage and histology distribution, we find that screening appeared still to be an effective approach to control most of the squamous cell carcinomas of stage I B and higher, but not the adeno- and adenosquamous carcinomas. Technical details such as strict working rules, central steering and an effective data-handling system are a prerequisite for optimal results in a cancer screening program.

Nýgengi leghálskrabbameins og dánartíðni af völdum þess var hækkandi fyrir upphaf leitar 1964, en lækkaði síðan marktækt milli tímabilanna 1966-70 og 1976-80. Æ fleiri krabbamein fundust á byrjunarstigi og fimm ára lifun (survival rate) þeirra er greindust með sjúkdóminn tvöfaldaðist. Dánartíðni meðal þeirra er ekki mættu til leitar hélst há þrátt fyrir fallandi heildardánartiðni. Frá 1980 varð á ný hækkun á nýgengi en síðustu tvö árin hefur það lækkað aftur. Dánartíðni hefur lækkað marktækt með árunum frá 1964 til 1986. Meira en þriðjungur kvenna hefur ekki mætt reglulega til leitar þriðja hvert ár og í þeim hópi eru um tveir þriðju hlutar þess leghálskrabbameins sem greinst hefur frá 1980. Á seinni árum hefur hlutfall yngri kvenna með leghálskrabbamein aukist. Á sama tíma hefur orðið veruleg aukning forstigsbreytinga allt til ársins 1985 og mest meðal kvenna á aldrinum 20-44 ára. Eftir athugun á leitarsögu, stiga- og vefjaskiptingu hjá þeim konum er greinst hafa með leghálskrabbamein á síðari árum virðist leitin ennþá bera þann árangur að koma í veg fyrir flest flöguþekjukrabbamein (squamous cell carcinoma) í leghálsi sem eru á hærra síigi en stig I A. Leitin hefur hins vegar lítil áhrif á greiningu kirtilkrabbameina (adenocarcinoma) og blandæxla (adenosquamous carcinoma). Hækkun á nýgengi leghálskrabbameins og fjölgun forstiga fyrst eftir 1980 má að hluta skýra sem áhrif betri mætingar. Skýrar vinnureglur, tölvutekið eftirlit og miðstýring leitar eru frumskilyrði góðs árangurs við leit að forstigum leghálskrabbameins.