Leghálskrabbameinsleit á Íslandi 1964-86 : árangur sem erfiði?

Abstract

Nýgengi leghálskrabbameins og dánartíðni af völdum þess var hækkandi fyrir upphaf leitar 1964, en lækkaði síðan marktækt milli tímabilanna 1966-70 og 1976-80. Æ fleiri krabbamein fundust á byrjunarstigi og fimm ára lifun (survival rate) þeirra er greindust með sjúkdóminn tvöfaldaðist. Dánartíðni meðal þeirra er ekki mættu til leitar hélst há þrátt fyrir fallandi heildardánartiðni. Frá 1980 varð á ný hækkun á nýgengi en síðustu tvö árin hefur það lækkað aftur. Dánartíðni hefur lækkað marktækt með árunum frá 1964 til 1986. Meira en þriðjungur kvenna hefur ekki mætt reglulega til leitar þriðja hvert ár og í þeim hópi eru um tveir þriðju hlutar þess leghálskrabbameins sem greinst hefur frá 1980. Á seinni árum hefur hlutfall yngri kvenna með leghálskrabbamein aukist. Á sama tíma hefur orðið veruleg aukning forstigsbreytinga allt til ársins 1985 og mest meðal kvenna á aldrinum 20-44 ára. Eftir athugun á leitarsögu, stiga- og vefjaskiptingu hjá þeim konum er greinst hafa með leghálskrabbamein á síðari árum virðist leitin ennþá bera þann árangur að koma í veg fyrir flest flöguþekjukrabbamein (squamous cell carcinoma) í leghálsi sem eru á hærra síigi en stig I A. Leitin hefur hins vegar lítil áhrif á greiningu kirtilkrabbameina (adenocarcinoma) og blandæxla (adenosquamous carcinoma). Hækkun á nýgengi leghálskrabbameins og fjölgun forstiga fyrst eftir 1980 má að hluta skýra sem áhrif betri mætingar. Skýrar vinnureglur, tölvutekið eftirlit og miðstýring leitar eru frumskilyrði góðs árangurs við leit að forstigum leghálskrabbameins.