Virkni og þátttaka eldri borgara í samfélaginu : „sjálfboðið starf veitir lífsgleði og styrkir sjálfsmyndina“

Abstract

Að hafa hlutverk í lífinu er mikilvægt fyrir góða andlega líðan og veitir lífsfyllingu. Á efri árum breytast hlutverkin, þeim lýkur eða ný bætast við og margir upplifa makamissi, starfslok og búsetuskipti. Það getur haft mikil áhrif á virkni, sjálfsmynd og sjálfsvirðingu fólks að missa hlutverk sem áður skipuðu stóran sess í lífi þess. Þetta getur skilið eftir tómarúm sem þarf að fylla og finna þarf önnur hlutverk til að viðhalda virkni og lífsfyllingu. Margar rannsóknir sýna fram á að því virkara sem eldra fólk er og því fleiri hlutverk sem það hefur, þeim mun meiri sé lífsfylling þess og það lifi lengur. Adelmann (1994) rannsakaði virkni eldri borgara, fjölda hlutverka sem þeir sinntu (allt upp í átta hlutverk; launþegi, maki, foreldri, sjálfboðaliði, afi/amma, nemi) og lagði mat á andlega líðan þeirra með þar til gerðum prófum. Efri árin einkenndust af breyttum hlutverkum þar sem ný hlutverk bættust við hin fyrri og komu jafnvel í stað fyrri hlutverka. Niðurstöður voru þær að haldi einstaklingur áfram að sinna hlutverkum sínum, hefur sú virkni áhrif á líðan hans. Þeim sem eru virkir líður betur, þeir eru ánægðari, minna ber á þunglyndi og þeim finnst að þeir geri meira gagn en þeir sem hafa færri hlutverk. Niðurstöður rannsóknar Atchleys sýndu einnig að það að vera virkur og taka þátt í samfélaginu leiðir til þess að fólk „upplifir sig yngra en fólk á sama aldri“ sem ekki er virkt í samfélaginu (Atchley, 1994). Félagslegar þarfir fólks eru ólíkar og taka verður tillit til einstaklingamunar þegar fjallað er um þarfir eldri borgara. Langtímarannsóknir innan þroskasálfræðinnar sýna að persónuleikinn breytist tiltölulega lítið frá bernsku til fullorðinsára þannig að einkenni á unga aldri gefa vísbendingar um persónuleika síðar í lífinu (McCrae og Costa, 1994). Rannsóknir Hagberg, Samuelsson, Lindberg og Dehlin (1991) og Field og Millsap (1990) benda einnig til stöðugleika persónuleikans. Einnig bendir Atchley (1977) á að á efri árum bregðist fólk einfaldlega við á sama hátt og það hefur gert fyrr á ævinni það sé ákveðin samfella í hegðun fólks. Agahi, Ahacic og Parker (2006) skoðuðu t.d. þátttöku í tómstundastarfi og komust að því að þátttakan minnkaði með árunum en þeir sem voru virkir fyrr á ævinni voru það einnig síðar. Á efri árum missir fólk nær undantekningalaust einhver af sínum hlutverkum. Hvernig það ber að og hversu mikilvæg hlutverkin hafa verið skiptir vissulega máli. Þessari reynslu þarf að laga sig að og finna ný verkefni og tilgang. Eldri borgarar beina athygli og umhyggju að fjölskyldu sinni (Amalía Björnsdóttir og Ingibjörg H. Harðardóttir, 2007; Ingibjörg H. Harðardóttir og Amalía Björnsdóttir, 2008) eða hjálpa öðrum öldruðum. Breytingar á daglegu lífi eða lífsaðstæðum verða sumum hvatning til að sinna sjálfboðastörfum. Niðurstöður rannsóknar Steinunnar Hrafnsdóttur (2006) um sjálfboðastörf sýna að 51,5% fólks á aldrinum 18–24 svaraði spurningunni um ávinning þess að stunda sjálfboðastörf væri að það nyti þess – en í aldurshópnum 65–80 ára svöruðu einungis 20% þannig. Hins vegar nefndi eldri hópurinn í 50% tilvika félagsskapinn sem helsta ávinning sjálfboðastarfs. Í viðtali við Pálínu Jónsdóttur (2006) segir hún : „Aldraðir geta hjálpað öldruðum. Sjálfboðið starf veitir lífsgleði og styrkir sjálfsmyndina“. Þarna snertir hún kjarna málsins að sjálfboðastarf og stuðningur við aðra er gefandi fyrir þann sem sinnir því og þann sem nýtur þess. Ávinningur af sjálfboðastarfi eldri borgara er því mikill fyrir báða aðila. Hér á eftir verða kynntar nokkrar niðurstöður rannsóknar á framlagi eldri borgara til samfélagsins, einkum þær er snúa að sjálfboðastarfi, en rannsóknin var gerð að frumkvæði Félags eldri borgara í Reykjavík