Meðferð við lokastigsnýrnabilun á Íslandi 1968-1997

Abstract

Inngangur: Hinn 15. ágúst 1968 hófst á Íslandi blóðskilunarmeðferð (hemodialysis) við lokastigsnýrnabilun (end-stage renal disease, ESRD). Fyrsta nýraígræðslan í íslenskan sjúkling fór fram í London 1970 og síðan hafa nýrnaígræðslur ævinlega farið fram erlendis, oftast í Kaupmannahöfn, Gautaborg og Boston. Tilgangur þessarar afturskyggnu rannsóknar var að meta þær breytingar sem orðið hafa á nýgengi, algengi, meðferð og afdrifum sjúklinga 1968-1997 og bera niðurstöður saman við önnur lönd, einkum Norðurlönd. Efniviður og aðferðir: Allir sjúklingar, sem hófu meðferð vegna lokastigsnýrnabilunar á áðurnefndu tímabili og voru í virkri meðferð í að minnsta kosti sex vikur, voru teknir með í rannsóknina. Upplýsingar voru fengnar úr gagnagrunni blóðskilunardeildar Landspítalans. Þær voru notaðar til að meta árlegt nýgengi og algengi meðhöndlaðrar lokastigsnýrnabilunar. Metnar voru breytingar á aldri við upphaf meðferðar, á kynjahlutfalli, grunnsjúkdómum, meðferð og lifun sjúklinga. Árleg dánartíðni var reiknuð sem fjöldi dauðsfalla á 100 lífár. Samanburður meðalgilda var gerður með t-prófi fyrir tvö þýði. Lifun var metin með Kaplan-Meier aðferð og mismunur lifunar með Mantel-Cox aðferð. Niðurstöður: Alls hóf 201 sjúklingur meðferð við lokastigsnýrnabilun á þessu 30 ára tímabili. Fjöldi nýrra sjúklinga í meðferð á hverjum áratugi var 27, 59 og 115 en þær tölur samsvara 12,8, 25,1 og 44 sjúklingum árlega, miðað við milljón íbúa. Meðalaldur við upphaf meðferðar fór hækkandi og var 54,8 ár síðasta tímabilið. Algengi í árslok miðað við milljón íbúa var 72 árið 1977, 182 árið 1987 og 356 árið 1997. Sykursýkinýrnamein kom ekki fram sem orsök lokastigsnýrnabilunar fyrr en á síðasta áratugnum og olli þá 12% tilfella. Blóðskilun var eina skilunarmeðferðin fram til 1985 en kviðskilun (peritoneal dialysis) hefur verið nálægt þriðjungi skilunarmeðferðar síðan. Fjöldi nýrnaígræðslna hvern áratug var 13, 30 og 58. í lok 1997 voru starfandi nýrnagræðlingar 59 og af þeim voru 45 úr lifandi gjöfum. Sjúklingar með ígrædd nýru voru þá 70% allra í meðferð við lokastigsnýrnabilun. Fyrstu tvö tímabilin voru einkum notuð nýru úr nágjöfum (cadaver donors) en nýrum úr lifandi gjöfum fjölgaði mjög á síðasta áratugnum og voru þá 65% græðlinga. Fimm ára lifun ígræddra (81%) var miklu betri en skilunarsjúklinga (16%). Dánartíðni fór lækkandi allt tímabilið. Síðasta áratuginn var hún 10,7 á 100 lífár fyrir allan hópinn, 27,9 meðal sjúklinga í blóðskilun, 15,3 fyrir sjúklinga í kviðskilun og 2,1 hjá ígræddum. Helstu dánarorsakir voru hjarta- og æðasjúkdómar og sýkingar. Ályktanir: Mikil aukning hefur orðið á nýgengi og algengi meðhöndlaðrar lokastigsnýrnabilunar á Islandi á undanförnum 30 árum. Þó er nýgengi mun lægra en á hinum Norðurlöndunum og stafar það af lágu nýgengi lokastigsnýrnabilunar af völdum gauklabólgu og sykursýkinýrnameins hér á landi. Nær helmingur sjúklinganna hefur fengið ígrætt nýra. Noregur einn er með hærra hlutfall ígræddra. Hlutfall nýrnagræðlinga úr lifandi gjöfum meðal ígræddra er það hæsta sem höfundar þekkja. Fimm ára lifun sjúklinga og nýrnagræðlinga á íslandi var sambærileg við það sem gerist meðal nágrannaþjóða.