Vímuefnanotkun unglinga : áhættuþættir og áhrif fræðslu

Abstract

Mikið af félagslegum og heilsufarslegum vandamálum ungmenna í dag má tengja vímuefnanotkun þeirra. Margháttuð fræðsla og forvarnastarf gegn vímuefnaneyslu hefur verið reynt hér á landi. Árið 1990 var byrjað að nota námsefnið Að ná tökum á tilverunni, Lion Quest (LQ) í nokkrum grunnskólum. Þar er kennd lífsleikni og með þeim hætti reynt að hjálpa unglingunum að lifa heilbrigðu lífi án tóbaks, áfengis og annarra vímugjafa. Tilgangur þessarar rannsóknar er að reyna að meta hvaða þættir hafa áhrif á vímuefnaneyslu unglinga og hvort viöhorf og neysla þeirra unglinga sem fengið hafa kennslu í LQ sé öðruvísi en þeirra sem ekki hafa fengið þetta námsefni. Rannsóknin er framvirk samanburðarrannsókn þar sem spurningalistar voru lagðir fyrir nemendur til að kanna lífsviðhorf og neyslu á vímuefnum. Könnunin náði til 566 nemenda sem voru 12-13 ára árið 1989 og aftur til 500 þeirra þremur árum seinna eða 1992, er þau voru 15-16 ára. Skólarnir voru þannig valdir að könnunin endurspeglaði bæði dreif- og þéttbýli. Rannsóknin leiöir í ljós að vímuefnanotkun í öllum myndum eykst fremur meðal íslenskra ungmenna og færist neðar í aldurshópinn. Meðal 15-16 ára unglinga reyktu 18,6% daglega, 44,4% höfðu fundið á sér fjórum sinnum eða oftar og 5% höfðu sögu um endurtekna vímuefnaneyslu (kannabis, sniff og fleira). Veruleg fylgni er milli neyslu hinna ýmsu vímuefna, sem styður þær hugmyndir að lífsviðhorf og aðstæður sem leiða til neyslu einnar tegundar vímuefnis stuðli að neyslu annarra efna líka. Margt virðist sameiginlegt í lífsviðhorfum og fjöldskyldumynstri þeirra unglinga sem ánetjast vímuefnum. Þeir eru ekki eins tengdir fjölskyldu sinni, eru sjaldnar heima á kvöldin og eiga fá áhugamál sameiginleg með foreldrum sínum. Foreldrarnir eru oftar fráskildir, reykingar algengari á heimilum og algengara að áfengisneysla hafi valdið vandræðum á heimilinu. Þessir unglingar eru áhrifagjarnari, háðari vinum sínum, hafa minna sjálfstraust og taka síður þátt í félagsstarfi og íþróttum. Námsárangur þeirra er slakari. Ekki kom fram marktækur munur á vímuefnaneyslu þeirra 280 unglinga sem fengið höfðu LQ námsefnið miðað við samanburðarhópinn. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að námsefni af þessu tagi hefur reynst vel í forvarnastarfi gegn vímuefnum. Hvers vegna þessi rannsókn leiðir ekki í ljós þennan árangur gæti stafað af því hversu nýtt og framandi þessi tegund af námsefni er fyrir íslenskt skólakerfi. Líka af því að námsefninu hafði ekki verið ætlaður sess meðal lögboðinna kennslugreina á þeim tíma sem könnunin fór fram og einungis notaður hluti af námsefninu.