Járnbúskapur fullorðinna Íslendinga : tíðni járnskorts og járnofhleðslu

Abstract

Arfgeng járnofhleðsla var áður álitin sjaldgæfur sjúkdómur sem fannst í 0,005% sjúklinga sem lagðir voru á sjúkrahús, og í 0,015% dauðsfalla á spítölum (1). Í nýlegum, ítarlegum rannsóknum hefur tíðnin reynst mun hærri. Fjölskyldurannsóknir í Utah, Bandaríkjunum (2) og Brittany í Frakklandi (3) áætluðu tíðni erfðavísa fyrir sjúkdóminn nálægt 0,05, þ.e. 0.25% einstaklinga væri arfhreinn hvað varðar erfðavísi sjúkdómsins. Þessar niðurstöður eru svipaðar og fundist hafa við krufningu í Skotlandi (4). Olsson og félagar könnuðu tíðni arfbundinnar jámofhleðslu meðal 623 sænskra karla á aldrinum 30-39 ára og fundu að 0,5% þeirra höfðu sjúkdóminn (Q=0,069) (5). Járnmælingar hjá 11.065 blóðgjöfum í Utah (6) sýndu svipaða tíðni arfbundinnar járnofhleðslu og rannsóknir meðal þjóða af vestur-evrópskum uppruna (7-9). Um 15 sjúklingar með arfbundna járnofhleðslu höfðu verið greindir á Islandi (10), þegar þessi rannsókn hófst. Ef gert er ráð fyrir svipaðri tíðni sjúkdómsins hér og nefndar nýjustu erlendar rannsóknir gefa til kynna ættu að vera þó nokkrir einstaklingar með ógreindan sjúkdóm meðal fullorðinna Íslendinga. Tíðni blóðleysis má líta á sem einn af mælikvörðum almenns heilbrigðisástands þjóðar (11). Tíðni járnskortsblóðleysis gefur til kynna næringarástand (12) og er einnig til marks um gæði frumheilbrigðisþjónustu þar sem þetta ástand er auðgreinanlegt og læknanlegt (13). Nokkrar rannsóknir um járnbúskap íslendinga hafa verið birtar. Júlíus Sigurjónsson áætlaði járninnihald fæðu og mældi B-hemoglobin í 15 börnum og 76 fullorðnum í þéttbýli og sveitum á árunum 1930-40 og taldi blóðleysi vegna járnskorts ekki algengt (14). Theódór Skúlason og Guðmundur Georgsson rannsökuðu tíðni og orsakir blóðleysis fyrir 30 árum í 4013 sjúklingum sem komu á lyflækningadeild Landspítalans (15). Í þessum valda hópi voru 8,8% karla og 14,3% kvenna með járnskortsblóðleysi (B-hemóglóbín < 128 g/1 og meðalmagn B-blóðrauða í blóðkornum <27 pg). Laufey Steingrímsdóttir rannsakaði nýlega 198 börn á aldrinum 10-11 ára í Reykjavik (16) og fann blóðskort hjá 10% barnanna (B-hemóglóbín < 120 g/1). Ekkert þeirra hafði samt ótvíræð merki um járnskort. Hjá Hjartavernd hefur B-hemóglóbín verið mælt hjá 2955 körlum og 2333 konum á aldrinum 34-61 árs, á tímabilinu 1967 til 1969 (17). Tíðni blóðleysis (B-hemóglóbín < 130 g/1 í körlum og < 120 g/1) var 2,5% hjá körlum og 9,9% hjá konum. Mælingar á járni voru ekki gerðar í þessari rannsókn. Á Íslandi eru engar reglugerðir í gildi um járnbætingu matvæla. Megnið af hveiti og kornmat er innflutt frá Bandaríkjunum og inniheldur sömu járnbætingu og tíðkast þar. Ekki er vitað um kannanir á járninnihaldi matvæla á Íslandi í dag. Þessi rannsókn var framkvæmd til að kanna tíðni járnskorts og járnofhleðslu meðal fullorðinna Íslendinga í þéttbýli og sveitum. Í löndum bar sem arfbundin járnofhleðsla er eins algeng og nýlegar rannsóknir gefa til kynna (2-9) er nauðsynlegt að kanna hvaða afleiðingar járnbæting á fæðu hefði fyrir járnbúskap Íslendinga í dag.